فاضلاب بیمارستانی چیست؟ بهترین روش تصفیه فاضلاب بیمارستانی
در بیمارستان‌ها، مصرف آب بسیار بالاست و در نتیجه فاضلاب بسیاری زیادی تولید می‌شود. فاضلاب بیمارستانی شامل انواع مواد شیمیایی، داروها و باکتری‌های بیماری‌زایی است که می‌تواند به محیط زیست و حیات وحش آسیب‌های جدی وارد کند. به طوری که، در صورت عدم تصفیه مناسب، ممکن است بیماریهای متعددی در سطح شهر و سطح بیمارستان‌ها شیوع پیدا کند. از جمله این بیماریها میتوان به وبا، هپاتیت، کرم حلقوی و… اشاره کرد. به همین دلیل، تصفیه فاضلاب بیمارستانی بسیار مهم است. در ادامه به بررسی ویژگی‌های فاضلابهای بیمارستانی و نحوه تصفیه آن‌ها خواهیم پرداخت.
فاضلاب بیمارستانی چیست؟
فاضلاب بیمارستانی شامل تمامی آب هایی است که از بخش‌های مختلف بیمارستان شامل اتاق های بیمار، بخش عملیاتی، اورژانس، آزمایشگاه و … جمع آوری می‌شود. این فاضلاب شامل مواد آلاینده متنوعی مانند ذرات بیولوژیکی، شیمیایی و رادیواکتیو است که در صورت تخلیه به محیط زیست می‌تواند برای حیات وحش و انسان‌های دیگر در اطراف بیمارستان آسیب‌های جدی ایجاد کند. بنابراین، انجام فرآیند تصفیه برای حذف آلودگی های موجود در فاضلاب بیمارستانی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
مشخصات فاضلاب بیمارستانی
همان‌طور که ذکر شد، فاضلابهای بیمارستانی از جمله خطرناک‌ترین فاضلابهای تولید شده در بین مراکز صنعتی و پزشکی هستند؛ به همین علت تصفیه این فاضلاب‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند؛ به‌طوری که میتوان به صورت دقیق اعلام کرد که بر اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، بخش بسیار زیادی از این فاضلاب، عفونی و بخش دیگری از آن، غیرعفونی اما خطرناک است.
به همین منظور تعیین مراحل کار تصفیه این نوع فاضلاب نیز مهم است. از جمله اصلیترین شاخصه‌های فاضلابهای بیمارستانی میتوان به دارا بودن عوامل بیماری‌زا، ترکیبات شیمیایی خطرناک و پسماند‌های دارویی اشاره کرد.
به‌طوری که این عوامل بیماری‌زا در انواع ویروس، باکتری و انگل‌ها وجود دارد و امکان جایجایی و انتقال آن‌ها از طریق آب به نقاط دیگر شهر و حتی به بیمارستان‌های دیگر فراهم می‌شود. این امر یک تهدید جدی برای جامعه و شهر‌ها به حساب می‌آید. زیرا در صورت عدم تصفیه فاضلاب، با شیوع یک بیماری واگیردار و خطرناک در سطح شهر و در سطح بیمارستان‌ها مواجه خواهیم بود.
از جمله دیگر مشخصه‌های فاضلابهای بیمارستانی میتوان به دارا بودن زایدات، پسماند‌های دارویی و ایزوتوپ‌های رادیواکتیو اشاره کرد. موارد نامبرده که در اکثر موارد از جانب بخش‌هایی همچون بخش آنکولوژی وارد فاضلاب‌ها بیمارستان میشوند، خطرات بسیار زیادی را به همراه دارند.
بیشتر بخوانید: تصفیه فاضلاب صنعتی چیست
هدف تصفیه فاضلاب بیمارستانی
هدف اصلی از تصفیه فاضلاب بیمارستانی، جلوگیری از آلودگی و آسیب به محیط زیست و حفاظت از سلامت عمومی جامعه است. با توجه به اینکه فاضلاب بیمارستانی شامل مواد آلاینده مختلفی است که می‌تواند آسیب‌های جدی برای محیط زیست و انسان‌ها به وجود آورد، لازم است این فاضلاب تصفیه شود.
با تصفیه فاضلاب بیمارستانی، میتوان مواد آلاینده را از فاضلاب جدا کرده و سپس به صورت ایمن به محیط زیست بازگرداند. همچنین، تصفیه فاضلاب بیمارستانی می‌تواند به عنوان یک راهکار موثر برای استفاده مجدد از آب در نظر گرفته شود. با استفاده از روش‌های تصفیه، آب قابل استفاده مجدد می‌شود و بدین ترتیب، مصرف آب را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
نقش داروها در فاضلاب بیمارستانی
آن بخش از فاضلابهای بیمارستانی که دارای مقدار بسیار زیادی از دارو‌های شیمیایی هستند، از اصلیترین و خطرناک‌ترین بخش‌های فاضلاب به شمار می‌آیند. زیرا این بخش علاوه بر دارا بودن پسماند‌های دارویی، دارای مواد ضدعفونی‌کننده، زایدات مواد رادیواکتیو و شوینده‌ها نیز هستند. بر اساس تحقیقات انجام شده حدود ۶۰ الی ۸۰ درصد از دارو‌های مصرفی توسط انسان دفع میشوند؛ این امر نشان دهنده آن است که بخش اعظمی از این نوع فاضلاب‌ها را دارو‌های شیمیایی تشکیل می‌دهند. بنابراین با توجه به استاندارد فاضلاب بیمارستانی، عدم تصفیه این فاضلاب ممکن است منجر به ایجاد مشکلات متعددی شود.
یکی از اصلیترین مواد شیمیایی که در بیمارستان‌ها دفع می‌شود، مواد رادیواکتیو حاصل از رادیوتراپی و شیمی‌درمانی است. به‌طوری‌که بیش از ۷۰ درصد مواد شیمیایی موجود در این دارو درمانی‌ها وارد فاضلابهای بیمارستان شده و در صورت عدم تصفیه استاندارد، تأثیرات بسیار نامطلوبی در سطح شهر خواهند گذاشت.
یک نوع دیگر از دارو‌های مشکل‌ساز برای محیط، دارو‌های حاوی هورمون‌های جنسی است. به طوری که ورود این قبیل داروها باعث ایجاد تأثیرات نامطلوبی روی ویژگی‌های آبزیان، ماهی‌ها و در کل تمامی موجودات زنده اطراف آبهای منطقه می‌شود.
از جمله دیگر دارو‌هایی که احتمال وجود آن‌ها در فاضلاب بیمارستانی بسیار زیاد است، میتوان به دارو‌های حاوی ترکیبات پیشگیری‌کننده از رشد بی‌رویه و همچنین آنتی بیوتیک‌ها اشاره کرد. این داروها نیز به نوبه خود باعث بروز مشکلات متعددی در سطح شهر خواهند شد. بنابراین با توجه به موارد ذکر شده، تصفیه این نوع فاضلاب، از جمله مواردی است که باید مورد توجه ویژه‌ای قرار بگیرد.
خطرات فاضلاب بیمارستانی
با توجه به آنچه ذکر شد از جمله اصلیترین خطرات عدم تصفیه فاضلاب بیمارستانی، میتوان به ورود پسماند‌های دارویی به آبهای سطح شهر و همچنین آبهای زیرزمینی اشاره کرد که نتیجه این امر موجب بروز مشکلات متعددی همچون شیوع بیماریهای واگیردار در سطح شهر‌ها بیمارستان‌ها خواهد بود. بهطورکلی میتوان تأثیرات خطرناک فاضلابهای بیمارستانی را به دو بخش اصلی یعنی طبیعت و تصفیه خانه تقسیم کرد:
تأثیر پساب بیمارستانی بر طبیعت
بهطورکلی عدم تصفیه فاضلاب بیمارستانی تأثیر بسیار گسترده و نامطلوبی بر طبیعت خواهد داشت. به طوری که می‌تواند دلیل بسیار مهمی بر شیوع بیماریهای واگیردار و همچنین جهش‌های ژنتیکی برای نسل‌های آینده باشد. از نمونه این تأثیرات نامطلوب میتوان به گسترش و افزایش تعداد ویروس‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا اشاره کرد. همچنین همان‌طور که کمی قبل‌تر اشاره شد، جهش ژنتیکی یکی دیگر از نتایج نامطلوب عدم تصفیه فاضلابهای بیمارستانی است. همچنین از دیگر نتایج و تأثیرات فاضلابهای بیمارستانی بر طبیعت میتوان به رشد و گسترش و شیوع بیماریهای واگیرداری همچون وبا، کرم حلقوی، هپاتیت و… اشاره کرد. همچنین علاوه‌بر موارد ذکر شده، در بسیاری از موارد احتمال مبتلا شدن به سرطان در مناطقی که فاضلابهای بیمارستانی آن‌ها تصفیه نمی‌شوند، بسیار بالا خواهد بود.
تأثیر فاضلاب بیمارستان بر تصفیه خانه
با‌توجه به خطراتی که در خصوص این نوع فاضلاب‌ها اشاره شد، واضح است که خطرات بسیار زیادی نیز کارکنان تصفیه خانه را تهدید می‌کند. از جمله علل این امر میتوان به وجود فلزات سنگین در فاضلابهای بیمارستانی اشاره کرد. به طوری که در مراحل تصفیه فاضلاب بیمارستانی، ممکن است به علت وجود مقدار زیادی از فلزات سنگین، روند تصفیه به صورت دقیق صورت نگیرد و در نتیجه بیماریهای متعددی کارکنان تصفیه خانه را تهدید کند. همچنین به علت هوادهی بیشاز حد در مراحل تصفیه فاضلاب بیمارستانی ممکن است بسیاری از ویروس‌ها و باکتری‌ها از طریق هوا‌های اضافی از سطح فاضلاب خارج شوند. در نتیجه باعث بروز مشکلات متعددی از قبیل بیماریهای واگیردار برای کارکنان تصفیه خانه شوند.
بهترین روش تصفیه فاضلاب بیمارستانی
روش‌های تصفیه فاضلاب بیمارستانی به شرایط محیطی و میزان آلودگی فاضلاب بستگی دارد. در اینجا به چندین روش تصفیه متداول در بیمارستان‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. استفاده از فرآیند فیزیکی-شیمیایی:
این روش شامل چندین فرآیند شیمیایی و فیزیکی است که در کنار هم می‌توانند باعث حذف بسیاری از آلاینده‌های موجود در فاضلاب بیمارستانی شود. این روش شامل مراحلی مانند رسوب‌گیری، فیلتراسیون، اکسیداسیون، تبخیر، اختلاط و نشست جامدات است.
۲. استفاده از فرآیند بیولوژیکی:
این روش شامل استفاده از باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها برای تصفیه فاضلاب است. در این روش، باکتری‌های خاصی که قابلیت تجزیه آلاینده‌های آلی را دارند به فاضلاب اضافه میشوند. باکتری‌ها این آلاینده‌ها را به موادی که برای بقیه موجودات مفید هستند تجزیه می‌کنند، و به این صورت فاضلاب تصفیه می‌شود.
۳. استفاده از فرایندهای غشایی:
راهکار دیگری که برای تصفیه فاضلاب بیمارستانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، استفاده از فرایندهای غشایی نظیر نانوفیلتراسیون و اسمز معکوس است. فیلترهای غشایی، فیلترهایی هستند که با دقت بالایی، ذرات و آلاینده‌های موجود در آب را جدا می‌کنند. این روش‌ها به دلیل داشتن کارایی بالا، به عنوان یکی از بهترین روش‌های تصفیه فاضلاب بیمارستانی شناخته شده‌اند.
بیشتر بخوانید: اسمز معکوس چیست
استفاده از فیلترهای غشایی در تصفیه فاضلاب بیمارستانی دارای مزایایی مانند افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها می‌باشد. در این روش، نیاز به استفاده از مواد شیمیایی مخرب و احتمال ایجاد آلاینده‌های جانبی وجود ندارد. همچنین این روش، به صورت خودکار و بدون دخالت انسانی قابل اجرا است.
۴. استفاده از فرآیند ترکیبی:
این روش شامل استفاده همزمان از فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و غشایی برای تصفیه فاضلاب است. در این روش، ابتدا با استفاده از فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی، مواد خارجی از فاضلاب حذف میشوند و سپس با استفاده از باکتری‌های خاص، آلاینده‌های آلی در فاضلاب تجزیه میشوند. در نهایت فرایند غشایی نظیر نانوفیلتراسیون یا اسمز معکوس برای تصفیه نهایی فاضلاب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در واقع، در این روش فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی به عنوان پیش تصفیه فرایندی نظیر اسمز معکوس عمل می‌کنند. زمانی که هدف علاوه بر تصفیه فاضلاب استفاده مجدد از آب تصفیه شده باشد چنین روش‌های ترکیبی بهترین گزینه هستند.
۷. مراحل کار تصفیه فاضلاب بیمارستانی
بهطورکلی پکیجهای تصفیه فاضلابهای بیمارستانی مختلف، بر اساس قطعات و اجزای تشکیل دهنده آن‌ها از هم متمایز میشوند. به طوری که ممکن است مراحل تصفیه فاضلاب بیمارستانی در پکیجهای مختلف با هم متفاوت باشند. ولی انتخاب روش‌ها و مراحل کار بستگی به نوع و غلظت آلاینده ها و کیفیت مورد نیاز در فاز تصفیه شده است.
مراحل کار یک سیستم تصفیه فاضلاب بیمارستانی به شرح زیر است:
- جمع‌آوری فاضلاب: در ابتدا، فاضلاب تولید شده در بخش‌های مختلف بیمارستان جمع‌آوری می‌شود. بهترین روش جمع‌آوری فاضلاب در بیمارستان استفاده از سیستم‌های فاضلاب جداسازی شده است، به طوری که فاضلاب بخش‌های مختلف با سطح آلایندگی متفاوت از هم جدا شوند.
- پیش‌تصفیه: در این مرحله، فاضلاب تولیدی در بیمارستان به صورت اولیه پیش‌تصفیه می‌شود. این عمل شامل جداسازی آلودگی‌های محیطی مانند کاغذ، پوست و لاستیک و … از فاضلاب است. این کار باعث کاهش میزان آلودگی فاضلاب و افزایش بهره‌وری در مراحل بعدی تصفیه می‌شود.
- تصفیه اولیه: در این مرحله، فاضلاب پس از پیش‌تصفیه، به سمت واحد تصفیه فاضلاب هدایت می‌شود. در این مرحله از روش‌هایی مانند فیلتراسیون، اکسیداسیون فتوکاتالیستی استفاده می‌شود.
- تصفیه ثانویه: در این مرحله، فاضلاب پس از تصفیه اولیه به سمت مرحله تصفیه ثانویه هدایت می‌شود. در این مرحله از روش‌هایی مانند فرآیند اکسیداسیون بیولوژیکی و فیلتراسیون بیولوژیکی استفاده می‌شود.
- تصفیه پیشرفته: در مرحله آخر، فاضلاب پس از تصفیه ثانویه به سمت تصفیه پیشرفته هدایت می‌شود. در این مرحله، روش‌های پیشرفته‌تری مانند فیلتراسیون غشایی، و یا استفاده از نانوذرات برای جذب و حذف آلاینده‌ها به کار گرفته میشوند.
بیشتر بخوانید: پیش تصفیه آب صنعتی چیست
در فیلتراسیون ممبرینی، از غشایی استفاده می‌شود که ذرات معلق و آلاینده‌ها را در بر می‌گیرد. این غشاها عمدتا از پلیمرها ساخته شده‌اند و اندازه منافذ آن‌ها کوچکتر از اندازه ذرات است. در نتیجه ذرات معلق و آلاینده‌ها در سطح غشا جمع میشوند و آب پس از عبور از غشا، به عنوان آب تصفیه شده خروجی می‌دهد.
سوالات متداول
