سپتیک تانک چیست و چه وظیفه ای دارد؟
این روزها با افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، مشکلات زیستمحیطی بسیاری در سراسر جهان پدید آمده است. یکی از این مشکلات، مدیریت پساب فاضلاب مجتمعهای تجاری، اداری، مسکونی و صنعتی است. حجم بالای این فاضلابها به حدی است که باکتریهای غیرهوازی در چاههای فاضلاب دیگر قادر به تجزیه کامل فاضلاب جامد و تبدیل آن به پساب مایع نیستند. این چالش بزرگ محققان و مهندسان محیطزیست را به تلاش برای یافتن راهحلهایی نوآورانه واداشت. یکی از نتایج این تلاشها، طراحی و تولید دستگاهی به نام سپتیک تانک بود که توانست تا حد زیادی این معضل را برطرف کند و در مدیریت بهینه فاضلاب نقش مهمی ایفا کند.
در این مقاله از دانشلاین به بررسی جامع سپتیک تانک خواهیم پرداخت و به سوالاتی مانند سپتیک تانک چیست؟ چه کاربردها و انواعی دارد؟ مزایا و معایب آن چیست؟ پاسخ خواهیم داد. اگر شما هم به دنبال یافتن پاسخ این سوالات هستید و میخواهید اطلاعات دقیقی در مورد سپتیک تانک (Septic Tank) به دست آورید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید!
سپتیک تانک چیست؟
چاه سپتیک یعنی چه؟ در واقع میتوان گفت که سپتیک تانک یا چاه سپتیک مخزنی است که قبل از ورودی فاضلاب به چاه جذبی قرار میگیرد و اجازه نمیدهند فاضلاب بهطور مستقیم وارد آن شود. وظیفه سپتیک در این مسیر چیست؟ نقش اصلی سپتیک این است که درصد خلوص فاضلاب خانگی را کاهش میدهند و آن را بهسطح فاضلاب شهری میرسانند. بهعبارت دیگر، Septic Tank یک نوع تصفیهخانه تک واحدی است که کار تصفیه بیولوژیکی را با کمک باکتریهای بیهوازی انجام میدهد.
فاضلاب از طریق لوله ورودی وارد مخزن اولیه میشود. با واردشدن فاضلاب به آن، ذرات خارجی و مواد معلق بهدلیل وزن خود در قسمت پایین تهنشین میشوند. روغن و چربیها هم بهدلیل اینکه نسبت به فاضلاب وزن مخصوص کمتری دارند، در بالای آن شناور میشوند.
موادی که در کف مخزن تهنشین شده بودند به تودهای از لجن تبدیل میشوند که به تکثیر و رشد میکروارگانیسمها کمک میکنند. واکنشهای بیولوژیکی که در این بین اتفاق میافتد، علاوهبر اینکه با تجزیه مواد آلی، فاضلاب را تصفیه میکند، حجم زیادی از لجن را به بیوگاز تبدیل میکند. البته بیوگاز تولیدشده از طریق لوله خروج، خارج میشود.
در ادامه این مسیر، پساب مخزن اول از طریق مسیری که در دیواره بین آنها تعبیه شده است وارد مخزن ثانویه میشود. در این بخش نیز مواد روغنی و چرب روی آب شناور میماند و در آخر پساب زلال از لوله خروجی مخزن تخلیه میشود.
بیشتر بخوانید: بهترین روش تصفیه فاضلاب کشتارگاه
سپتیک فاضلاب چیست؟
سپتیک فاضلاب که به عنوان سپتیک پساب نیز شناخته میشود، فاضلاب نیمه تصفیه شدهای است که قبل از تصفیه بیشتر در میدان زهکشی، از چاه سپتیک خارج میشود. در ادامه مراحل این فرایند را بررسی میکنیم:
- فاضلاب توالتها، سینکها و چاههای فاضلاب وارد سپتیک تانک میشود.
- در داخل تانک، مواد جامد تهنشین شده و توسط باکتریهای بیهوازی تجزیه میشوند.
- چربیها و روغنها روی سطح شناور شده و لایهای به نام کف (scum) را تشکیل میدهند.
- مایع باقی مانده، که اکنون تا حدودی تصفیه شده است، به سپتیک فاضلاب تبدیل میشود.
- سپس، این پساب از تانک خارج شده و وارد میدان زهکشی میشود.
- در میدان زهکشی، سپتیک فاضلاب از طریق خاک بیشتر فیلتر میشود و باکتریها و میکروارگانیسمهای طبیعی موجود در خاک، آلایندههای باقی مانده را تجزیه میکنند.
بنابراین، سپتیک فاضلاب نوعی فاضلاب نیمه تصفیه شده است که قبل از بازگشت ایمن به محیط زیست، همچنان به تصفیه بیشتر توسط خاک نیاز دارد.
چاه جذبی چیست؟
چاه جذبی نوعی سیستم تصفیه فاضلاب در محل است که شبیه به چاه سپتیک عمل میکند، اما رویکردی متفاوتی برای تصفیه نهایی دارد. برخلاف چاه سپتیک که فقط به میدان زهکشی متکی است، چاه جذبی به فاضلاب تصفیهشده اجازه میدهد به طور مستقیم به خاک زیرین نفوذ کند.
در اینجا نحوه عملکرد آن آمده است:
- پس از پیش تصفیه در چاه سپتیک یا سایر واحدهای تصفیه، فاضلاب نیمه تصفیه شده (سپتیک فاضلاب) وارد چاه جذبی می شود.
- چاه جذبی معمولاً از یک لوله مشبک که توسط شن یا سنگ خرد شده احاطه شده است، ساخته میشود. با عبور فاضلاب از میان لایهی سنگ، تحت فیلتراسیون فیزیکی و بیولوژیکی قرار گرفته و به تصفیه بیشتر فاضلاب کمک میکند.
- سپس فاضلاب تصفیه شده به خاک و لایههای زیرین نفوذ کرده و میکروارگانیسمهای طبیعی موجود در خاک، آلایندههای باقی مانده را بیشتر تجزیه میکنند.
کاربرد و موارد استفاده از سپتیک تانک
سپتیک تانک یکی از سیستمهای اصلی در تصفیه فاضلاب است که در مکانهایی که دسترسی به شبکه فاضلاب شهری امکانپذیر نیست، استفاده میشود. این سیستم کاربردهای متنوعی دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود:
۱. کاربرد در ساختمانهای مسکونی
- استفاده در خانههای ویلایی یا مناطقی که شبکه فاضلاب شهری وجود ندارد.
- تصفیه اولیه فاضلاب تولید شده توسط ساکنین و جلوگیری از آلودگی محیط زیست.
۲. کاربرد در مراکز تجاری و اداری
- مناسب برای هتلها، مجتمعهای تجاری و اداری کوچک که دسترسی به شبکه فاضلاب ندارند.
- کمک به مدیریت بهداشتی فاضلاب این مراکز.
۳. صنایع کوچک و کارگاهها
- تصفیه فاضلاب صنعتی غیر خطرناک، مانند فاضلاب کارگاههای تولیدی و صنایع کوچک.
- جلوگیری از ورود آلایندههای صنعتی به محیط زیست.
۴. مراکز گردشگری و تفریحی
- کمپها، پارکهای جنگلی و تفرجگاهها که در مناطق دورافتاده و خارج از محدوده شهری واقع شدهاند.
- مدیریت فاضلاب تولید شده توسط بازدیدکنندگان.
۵. پروژههای کشاورزی و دامداری
- استفاده در مرغداریها، گاوداریها و سایر مراکز پرورش حیوانات برای مدیریت فاضلاب و فضولات.
- کاهش آلودگی و تولید کود آلی از فاضلاب تصفیه شده.
۶. مدارس، بیمارستانها و مراکز آموزشی
- استفاده در مدارس روستایی، بیمارستانهای کوچک و مراکز آموزشی در مناطق فاقد شبکه فاضلاب.
۷. پروژههای عمرانی موقت
- کمپهای کارگری و پروژههای ساختوساز در مناطق دورافتاده که نیاز به مدیریت موقت فاضلاب دارند.
انواع سپتیک تانک کدامند؟
سپتیک تانک را معمولا بر اساس متریال مخزن به پنج نوع زیر تقسیم میکنند؛ در ادامه هر یک از آنها بهصورت مختصر تشریح شدهاند:
- سپتیک تانک آجری: این نوع را معمولا از مصالح ساختمانی مانند آجر یا بلوک سیمانی یا سنگی و با ملات سیمان ایجاد میکنند. Septic Tank آجری در محل پروژه ساخته میشود؛ پس نمیتوان را به مکانی دیگر منتقل کرد. این سپتیک در برابر فشارهای ناشی از محیط اطراف مقاومت بسیار کمی دارد؛ بههمین دلیل عمقی که در آن ساخته میشوند، محدود است. در این نوع امکان نشت و ترک در دیواره و کف وجود دارد؛ بههمین دلیل بهمرور زمان، استفاده از آنها خیلی کم شده است و مدلهای پیشساخته جای آن را گرفته است.
- سپتیک تانک بتنی: برای ساخت این نوع معمولا از بتن مسطح با عیاری در حدود ۴۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب استفاده میشود. سپتیک تانک بتنی از سه بخش اصلی شامل، سقف، کف و دیواره تشکیل شده است که با توجه به حجم مورد نیاز، میتواند یک یا حتی چندین قطعه باشد. از آنجایی که قطعات این نوع از همدیگر جدا هستند، از ملات برای پوشاندن درزها استفاده میشود؛ پس میتوان گفت احتمال نشت فاضلاب به محیط اطراف وجود دارد. برای اینکه از این مشکل جلوگیری شود از پوششهای قیرمانند استفاده میشود. همین کار باعث بالارفتن وزن و هزینه ساخت آن میشود.
- سپتیک تانک پلیاتیلن: این نوع Septic Tank بهصورت پیشساخته و از جنس پلیاتیلن ساخته میشود. این جنس بسیار با کیفیت است و در مقابل فشاری که از طرف خاک به آن وارد میشود، استحکام بسیار خوبی دارد. همچنین در برابر خورندگی هم بسیار مقاوم است. سپتیک تانک پلیاتیلن در قطرهای مختلف تولید میشود و با توجه به نیاز محل مورد نظر باید قطر مناسب را تهیه کرد. این نوع را به دو دسته تک جداره و دو جداره تقسیم میکنند.
- سپتیک تانک فایبرگلاس یا کامپوزیتی: یکی از مزایایی که این نوع در مقابل پلیاتیلن دارد، دقت ساخت بالای آن است؛ بههمین طرفداران بیشتری دارد. این Septic Tank مقاومت بسیار خوبی دارد و در برابر فشارهای مختلف که به آن وارد میشود، بسیار مستحکم است. نوع کامپوزیتی را میتوان بهصورت مکعبی هم ساخت که ابعاد آن بر اساس نیاز محل قابل تغییر و طراحی است.
- سپتیک تانک فولادی: جنس این نوع را از فولاد میسازند و طول عمر آن حدود ۲۵ سال خواهد بود. از این مخازن در شرایط آبوهوایی مختلف استفاده میکنند؛ اما زنگزدگی یکی از معایب اصلی آن است که باعث از دسترفتن مقاومت آن در مقابل عوامل بیولوژیکی خواهد شد.
وظیفه سپتیک تانک
وظیفه اصلی Septic Tank این است که فاضلاب جامدی که از ساختمان خارج میشود را میگیرد؛ سپس از طریق فراهمکردن شرایط برای واکنشهای شیمیایی، ساختار فاضلاب را از بین میبرد تا توسط چاه جذب شود. پس اگر قصد داشته باشیم وظایف این مخزن را دستهبندی کرد میتوان به چهار مورد زیر اشاره کرد:
- فاضلاب بهداشتی را قبل از ورود به فاضلاب اصلی، پیشتصفیه میکند؛
- ذرات قابل تهنشینی، چربی و همچنین روغنهای موجود در فاضلاب رستورانها را حذف میکند تا از گرفتگی لولهها و همچنین پر شدن سریعتر چاهها جلوگیری کند؛
- در سیستمهای تصفیه، پمپاژ فاضلاب را متعادل میکند؛
- بار آلودگی را تا حدود بسیار زیادی کاهش میدهد.
بیشتر بخوانید: پساب صنعتی چیست
مزایا و معایب سپتیک تانک
استفاده از سپتیک تانک مزایای زیادی بههمراه دارد که در زیر به چند مورد از آنها اشاره شده است:
- قابلیت حمل و نصب آسانی دارد؛
- از نظر اقتصادی بهصرفه است؛
- هزینه تعمیر و نگهداری کمی دارد؛
- طراحی سادهای دارد و به نیروی متخصص نیاز ندارد؛
- طول عمر آن بالای زیاد است؛
- به فضای کمی نیاز دارد؛
- دارای استحکام بسیار خوبی است؛
- در هر عمقی میتوان آن را نصب کرد؛
- امکان استفاده در مناطق دوردست را دارد؛
- در صورت عملکرد صحیح، آبهای زیرزمینی قابل برگشت هستند؛
- برای تصفیه فاضلاب واحدهای کوچک مناسب است؛
- هیچگونه انرژی مصرف نمیکند؛
- در مقابل اسیدها، بازها و گازهای حاصل از فرآیند تصفیه مقاوم است؛
- قابلیت ساخت در اندازههای مختلف را دارد؛
- در بیشتر مناطق، حتی مکانهای ناهموار میتوان استفاده کرد؛
- در مقابل شکستگی و ترک مقاوم است؛
- کاملا سالم و بهداشتی است؛
- در برابر شرایط خورنده خاک مقاوم است.
در کنار مزایایی که برای این دستگاه اشاره شد؛ سپتیک تانک معایبی هم دارد. عیبهای آن بسیار کمتر از مزایای بیشمار دستگاه است. در زیر به چند مورد از معایب آن اشاره شده است؛
- بوی بد ایجاد میکند؛
- احتمال دارد سیستم سرریز شود؛
- احتمالا مواد آلی و پاتوژنها به داخل آبهای زیرزمینی نفوذ کنند؛
- احتمال نشت فاضلاب از طریق بدنه یا درزها وجود دارد.
اجزای تشکیل دهنده سپتیک تانک کدام اند؟
این دستگاه از چند جزء تشکیل شده است که مهمترین اجزای سپتیک فاضلاب شامل موارد زیر هستند:
- سیستم ورودی فاضلاب: یک لوله پلیاتیلن تکجداره یا دوجداره بههمراه بافل یا همان میانگیر است که بهصورت سه راهی نصب میشود؛
- مخزن اولیه: معمولا بیشتر حجم دستگاه، یعنی در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد، را به خود اختصاص میدهد؛
- دیواره یا بافل جداکننده: دیواره که در وسط مخزن قرار دارد از ورود لجن، چربی و روغنهای شناور به مخزن بعدی جلوگیری میکند؛
- مخزن ثانویه: به این مخزن در اصطلاح مخزن زلالسازی گفته میشود و در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از ابعاد سپتیک تانک را شامل میشود؛
- سیستم خروجی فاضلاب: این بخش شامل لوله خروجی و سهراهی است. باید توجه داشت که قطر قسمت خروجی نباید از لوله ورودی کمتر باشد؛
- سیستم خروجی بیوگاز: از طریق این لوله، گازهایی که از فرآیندهای تصفیه بیهوازی تولید میشود، از Septic Tank خارج میشود. البته به این لوله، ونت هم گفته میشود و در بیشتر موارد قطر آن را در حدود ۶۳ میلیمتر در نظر میگیرند؛
- سیفون: معمولا دو عدد سیفون در هر دستگاه وجود دارد؛ یکی از آنها در قسمت خروجی است تا از خارجشدن چربی و انتقال آن به داخل چاه جذبی جلوگیری کند. در قسمت ورودی هم یک عدد سیفون وجود دارد تا مانع از برگشت بوی نامطبوع در زمان عدم استفاده شود.
نحوه نگهداری از سپتیک تانک
نگهداری از سپتیک تانکها نیاز به انجام اقدامات منظمی دارد تا از کارایی مناسب آنها اطمینان حاصل شود و مشکلاتی مانند انسداد، بوی نامطبوع یا عملکرد نامناسب پیش نیاید. مراحل اصلی نگهداری عبارتند از:
۱. پمپاژ منظم
- تخلیه سپتیک تانک به طور منظم بسته به حجم سپتیک تانک و میزان استفاده، معمولاً هر ۳ تا ۵ سال یک بار انجام شود.
- از متخصصین برای تخلیه و حمل مواد جامد استفاده کنید.
۲. بازرسی دورهای
- بررسی دورهای برای اطمینان از عدم نشت یا انسداد.
- کنترل سطح جامدات و مایعات داخل سپتیک تانک.
- ارزیابی شرایط لولههای ورودی و خروجی.
۳. جلوگیری از ورود مواد مضر
- از ریختن روغن، گریس، پلاستیک، مواد شیمیایی خورنده یا زبالههای غیرقابل تجزیه به داخل سیستم خودداری کنید.
- استفاده از دستمال کاغذی و محصولات مشابه که به راحتی تجزیه نمیشوند، محدود شود.
۴. کنترل گیاهان اطراف
- ریشههای درختان نزدیک سپتیک تانک و خطوط تخلیه میتوانند باعث آسیب به سیستم شوند؛ بنابراین از کاشت درختان نزدیک سپتیک تانک خودداری کنید.
۵. اطمینان از تهویه مناسب
- سپتیک تانکها نیاز به سیستم تهویه دارند تا گازهای تولید شده در فرآیند تجزیه مواد خارج شوند و از تجمع گازهای خطرناک جلوگیری شود.
۶. استفاده از مواد زیستتخریبپذیر
- برای بهبود تجزیه بیولوژیکی مواد داخل سپتیک تانک میتوان از باکتریهای تجزیهکننده و مواد افزودنی ایمن استفاده کرد.
۷. رفع نشتیها
- در صورت وجود نشتی یا بوی نامطبوع، به سرعت مشکل را شناسایی و رفع کنید.
۸. اجتناب از بارگذاری بیش از حد
- از وارد کردن آب بیش از حد به سیستم در مدت زمان کوتاه خودداری کنید؛ این کار میتواند باعث شستشوی سریع سپتیک تانک و کاهش کارایی آن شود.
۹. نگهداری خطوط تخلیه
- خطوط تخلیه را تمیز و عاری از انسداد نگه دارید. در صورت کاهش جریان خروجی، ممکن است به تمیزکاری یا تعمیر خطوط نیاز باشد.
رعایت این مراحل به طول عمر سپتیک تانک و کارایی آن کمک میکند و از هزینههای اضافی برای تعمیر یا تعویض جلوگیری میکند.
قیمت سپتیک تانک
قیمت سپتیک تانکها به عوامل متعددی مانند جنس، ظرفیت، ابعاد، و نوع طراحی بستگی دارد. در ادامه، برخی از این عوامل و تأثیر آنها بر قیمت را بررسی میکنیم:
۱. جنس سپتیک تانک
- پلیاتیلن: سپتیک تانکهای پلیاتیلنی به دلیل وزن کم، نصب آسان و مقاومت در برابر خوردگی، محبوبیت بالایی دارند. قیمت این نوع سپتیک تانکها بر اساس ظرفیت و طراحی متفاوت است.
- بتنی: سپتیک تانکهای بتنی معمولاً برای ظرفیتهای بزرگتر استفاده میشوند و به دلیل وزن و نیاز به تجهیزات سنگین برای نصب، هزینههای بیشتری را به همراه دارند.
- فایبرگلاس: این نوع سپتیک تانکها به دلیل مقاومت بالا در برابر خوردگی و وزن نسبتاً کم، گزینهای مناسب هستند، اما قیمت آنها معمولاً بالاتر از پلیاتیلن است.
۲. ظرفیت و ابعاد
- هرچه ظرفیت سپتیک تانک بیشتر باشد، قیمت آن نیز افزایش مییابد. به عنوان مثال، سپتیک تانکهای با ظرفیت ۱۰ مترمکعب، حدود ۳۸.۵ میلیون تومان و سپتیک تانکهای با ظرفیت ۲۰ مترمکعب، حدود ۶۵ میلیون تومان قیمتگذاری میشوند.
۳. طراحی و ویژگیهای خاص
- وجود بافلها، دیوایدرها و دریچههای بازدید میتواند بر قیمت نهایی تأثیرگذار باشد.
- طراحیهای خاص برای تحمل بارهای ترافیکی یا نصب در عمقهای بیشتر نیز ممکن است هزینه را افزایش دهد.
۴. هزینههای نصب و حملونقل
- سپتیک تانکهای بتنی به دلیل وزن بالا نیاز به تجهیزات سنگین برای حمل و نصب دارند که میتواند هزینههای اضافی را به همراه داشته باشد.
- سپتیک تانکهای پلیاتیلنی به دلیل وزن کمتر، هزینههای نصب و حملونقل کمتری دارند.
۵. تأثیر نوسانات بازار
- نوسانات قیمت مواد اولیه مانند پلیاتیلن میتواند بر قیمت نهایی سپتیک تانک تأثیرگذار باشد.
با توجه به این عوامل، توصیه میشود برای دریافت قیمت دقیق و بهروز، با تولیدکنندگان و تأمینکنندگان معتبر تماس حاصل کنید تا با در نظر گرفتن نیازهای خاص پروژه، بهترین گزینه را انتخاب نمایید.
سخن پایانی
سپتیک تانک چیست؟ این دستگاه مخزنی که قبل از ورود فاضلاب به چاه قرار میگیرد و با کاهش خلوص فاضلاب خانگی، آن را به داخل فاضلاب شهری منتقل میکند. این دستگاه در مکانهای مختلفی مانند مجتمعهای مسکونی، تجاری، اداری، تولیدی، صنعتی و… استفاده میشود. Septic Tank را با توجه به جنس آن به پنج دسته آجری، فولادی، بتنی، فایبرگلاس و پلیاتیلن تقسیم میشود. همه سپتیک تانکها دارای اجزای ثابت و مشخصی هستند. برای اینکه کارایی دستگاه افزایش یابد، باید چند راهکار را در نظر داشته باشید که در این مقاله به آنها اشاره شد.
